این متن یادداشتی است که برای شماره ۱۱۸ مجله شبکه نوشته‌ام. البته نسبت به نسخه چاپی کمی تغییر کرده است:
اردیبهشت ماه امسال با خبری هیجان‌انگیز در دنیای علوم و بویژه زیست‌شناسی همراه بود. دانشمندان برای نخستین بار موفق به ایجاد شکل مصنوعی حیات شدند. آنها توانستند یک باکتری مصنوعی بسازند. این ارگانیسم جدید از اسکلت یک باکتری عامل بیماری در حیوانات استفاده می‌کند، اما ژنوم آن بصورت کاملا مصنوعی در آزمایشگاه ساخته شده است. حتی محققان سازنده این باکتری برای تاکید بر مصنوعی بودن آن، به کمک بازهای آلی سازنده DNA، ایمیل گروه را نیز بر روی DNA آن حک کرده‌اند تا در سلول‌های حاصل از تکثیر نیز بتوان رد سازندگان آن را دنبال کرد.
کمی بعدتر در سایت genpets.com خبر ظهور اسباب‌بازی زیستی جدیدی را دیدم. موجودی که از مهندسی ژنتیک ترکیبی بوجود آمده و در حالتی شبیه خواب زمستانی و در بسته‌بندی‌هایی با رنگ‌های مختلف (نشانگر خلقیات متفاوت گونه‌های مختلف) عرضه خواهد شد. این بسته‌ها تا مدت زیادی این موجود را در حالت خواب زمستانی نگاه خواهند داشت و خریدار عملا با بازکردن بسته موجود را بیدار خواهد کرد. هر چند تاریخ دقیق ارایه این موجود مشخص نیست، اما به گفته سازندگان با شخصیت‌های عصبانی، بازیگوش، زودرنج و چندین حالت مختلف دیگر قابل عرضه خواهد بود.
برای من به رغم اطلاعات کمی که از زیست‌شناسی دارم، این خبرها بسیار هیجان‌انگیز و شاید بیشتر تفکربرانگیز بود که نهایت قدرت انسان در حوزه حیات چیست و چه آینده‌ای برای آن قابل پیش‌بینی است؟ و تمام این‌ها مرا نیز مانند یک پزشک به شدت به یاد داستان تخیلی «خدایگان جهان خرد» می‌انداخت. با انتشار مقاله «یاغی‌ها ایستاده‌اند» در شماره صدوهفدهم مجله شبکه و مطالعه سخنان افرادی مانند تیم اوریلی و حتی بیل گیتس که آینده هکریسم را در دنیای زیست‌شناسی می‌دیدند، و این زمینه را به شدت مستعد ظهور نسل جدید هکرها می‌دانستند، تفکرات و تخیلات بیشتر و بیشتر ذهنم را درگیر کردند. فارغ از انتقادات گروه‌های مذهبی یا طرفداران حقوق حیوانات به دستکاری حیات و یا نگاه بدبینانه به پیشرفت تکنولوژی و علوم، و تنها با ترکیب این تخیلات و تفکرات با جریان‌های کنونی حاکم بر دنیای IT، سه فانتزی ساده و ابتدایی با فرم‌ها و شدت و ضعف‌های مختلف بیش از هرچیز دیگری امکان‌پذیر به نظر می‌رسند. البته به عمد کمی رنگ و لعاب طنز نیز به آنها افزوده شده تا اندکی جو فانتزی آنها را تشدید کند.
فانتزی اول: نسخه آزمایشی
ویلیام کلوزد گیتس، طی یک کنفرانس خبری تولید نسخه آزمایشی مستخدم همه‌کاره ۸ را اعلام می‌کند. با تهیه یک نسخه آزمایشی، این مستخدم به مدت سی روز و بصورت رایگان تمام امور منزل شما را به انجام خواهد رساند. اما پس از آن باید هزینه مجوز آن را به بایوسافت پرداخت کنید تا بتوانید به استفاده از خدمات آن ادامه دهید. در غیر اینصورت مستخدم شما از انجام دستورات شما سر باز زده و هر سی ثانیه یک بار خواهد گفت: «زمان نسخه آزمایشی شما به پایان رسیده است. برای تمدید مجوز خود به بایوسافت مراجعه کنید تا ضمن ثبت نسخه خود از هدیه رایگان سیستم برگزاری خودکار میهمانی برخودار شوید!» راستی شاید بتوانید نیمه مصرف‌نشده داروی patch دوستتان را به خورد این مستخدم بدهید!
فانتزی دوم: آزاد و اپن سورس
ریچارد بایو استالمن دنیای زیست‌افزار، با تاسیس یک بنیاد و فعالیت‌های سنگین اجتماعی جنبش زیست‌افزار آزاد را به راه می‌اندازد. به جنگ با بایوسافت پرداخته و گروه‌هایی را در اطراف خود شکل خواهد داد. چندسال بعد، شما هکر نوعی، کد ژنتیکی آزاد یک نمونه خدمتکار خانه را دانلود می‌کنید و با ابزارهایی که از فروشگاه‌های لوازم پزشکی تهیه کرده‌اید و با صرف کمی وقت و کنار آمدن با تعدادی باگ و غیره خدمتکار خود را کامپایل می‌کنید. در چنین شرایطی به دلیل ماهیت آزاد زیست‌افزار، هرنوع دستکاری در کدها و سیستم پیاده‌سازی آن آزاد است و در نتیجه ظهور انواع و اقسام گونه‌های حیات از ساده و تک منظوره گرفته تا پیچیده و همه فن حریف را شاهد خواهیم بود. اینکه از کدام هسته استفاده کنید، رابط فرماندهی مخلوق شما چه باشد و بر چه بستری سوار شده باشد، همه و همه باعث تنوع بی‌نهایت گونه‌ها خواهد شد. تنها اینکه نگهداری و پشتیبانی مخلوقتان تنها به عهده خودتان است. شاید مجبور شوید تمام وقت امروز را صرف مداوای خدمتکارتان کنید که از شام دیشب به بعد، کنترل دست‌هایش را از دست داده است.
فانتزی سوم: زیست تبه‌کاری
در دنیای زیست‌افزارها باید مراقب رفت و آمد و خورد و خوراک مخلوقتان هم باشید. از دیروز که خدمتکارتان شیرینی آن دست‌فروش دوره‌گرد را خورده، رفتارش کمی عجیب شده است. صبح از جیب‌تان پول اضافی برداشته و هنگام بیرون رفتن از خانه «درپشتی» را باز گذاشته است. احتمالا مجبور به شستشوی معده او خواهید شد و یا مجبور می‌شوید او را به کدهای 2 روز پیش که سالم بود بازگردانید. فراموش نکنید که قرص‌های بروزرسانی خدمتکارتان نه فقط برای او که برای شما هم از نان شب واجب‌تر است. فقط دعا کنید که با این کارها مشکل حل شود و گرنه باید او را دوباره از نو پرورش دهید.
اما خارج از تمام تخیلات، باید دید که این منش هکری، علاقه به کشف عرصه‌های جدید، دستکاری کدها و تولید محصولات تازه، ما را تا کجاها خواهد برد.
پی‌نوشت:
نکته عجیب اینکه انگار از زمان عرضه این اسباب بازی هیچ اطلاع دقیقی وجود نداره. یعنی ممکنه که با یک شایعه روبرو باشیم؟
