روزنوشت – ذرات دیجیتال زندگی

بهار آمد که هر ساعت رود خاطر به بستانی

بهار آمد که هر ساعت رود خاطر به بستانی
به غلغل در سماع آیند هر مرغی به دستانی

*****

دم عیسی‌ست پنداری نسیم باد نوروزی
که خاک مرده باز آید در او روحی و ریحانی

*****

به جولان و خرامیدن در آمد سرو بستانی
تو نیز ای سرو روحانی بکن یک بار جولانی

*****
به هر کویی پری رویی به چوگان می‌زند گویی
تو خود گوی زنخ داری بساز از زلف چوگانی

*****
به چندین حیلت و حکمت که گوی از همگنان بردم
به چوگانم نمی‌افتد چنین گوی زنخدانی

*****
بیار ای باغبان سروی به بالای دلارامم
که باری من ندیدستم چنین گل در گلستانی

*****
تو آهو چشم نگذاری مرا از دست تا آن گه
که همچون آهو از دستت نهم سر در بیابانی

*****
کمال حسن رویت را صفت کردن نمی‌دانم
که حیران باز می‌مانم چه داند گفت حیرانی

*****
وصال توست اگر دل را مرادی هست و مطلوبی
کنار توست اگر غم را کناری هست و پایانی

*****
طبیب از من به جان آمد که سعدی قصه کوته کن
که دردت را نمی‌دانم برون از صبر درمانی

سال ۹۷ به همه آن‌هایی که برای‌مان عزیزند، مبارک باد

آسیموف عزیز، بعد از ۲۵ سال باز هم سپاسگزارم

در بازار نیمه جان و رو به موت کتاب و کتاب‌خوانی ایران، ادبیات علمی تخیلی از آن ژانرهایی است که رونق و اعتبار خودش را حسابی از دست داده است و جای خود را به سبک‌های تخیلی صرف یا ساده‌تر بگوییم فانتزی‌ها داده‌ است. بار علمی داستان‌ها و مجموعه‌های کنونی کمتر و کمتر شده و بار تخیلی آن‌ها بیشتر و بیشتر. با این‌که سری داستان‌هایی مانند «هری پاتر» و «در جست‌وجوی دلتورا» را کامل خوانده‌ام و از سری فیلم‌هایی نظیر «ارباب حلقه‌ها» لذت فراوانی برده‌ام، اما هنوز این آثار نتوانسته‌اند مانند آثار علمی تخیلی ذهنم را درگیر کنند.

آشنایی من با ژانر علمی تخیلی به سال‌های ۱۳۶۷ و ۱۳۶۸ و رمان‌های ژول ورن بر‌میگردد، یعنی سال‌های پایانی دوره راهنمایی. اما چیزی که من را بسیار بیشتر و شدیدتر درگیر داستان‌های علمی تخیلی کرد (و حتی بانی علاقه‌ام به حوزه‌ای به نام علم شد) نوشته‌های آسیموف بود. در چند مدت اخیر دوباره برای بازه زمانی کوتاهی درگیر داستان‌های آسیموف شدم و لذت خواندن نوشته‌هایش را دوباره تجربه کردم. در واقع داستانی که خواندنش را ۲۵ سال پیش شروع کرده بودم، کامل کردم. داستانی که آغاز و پایانش را می‌دانستم، اما از اتفاقاتی که در میانه آن افتاده بود تا همین هفته پیش بی‌خبر بودم. تمام هدف این نوشته درواقع یادآوری خاطرات خوش گذشته برای من و وصف لذت کتابخوانی است و البته تلاش برای یاد کردن از نویسنده مورد علاقه‌ام آسیموف فقید.

من کتاب غارهای پولادی را با ترجمه شهریار بهترین در حوالی سال ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۰خریدم و برای اولین بار با نویسنده‌ای عزیز به نام آسیموف آشنا شدم. این کتاب توسط انتشارات شقایق (امیدوارم از دیدن سایتش سرخورده نشوید!) منتشر شده بود و البته آن زمان نشر شقایق هنوز برای چاپ سری آثار آسیموف با آن جلدهای مشهور نقطه‌نقطه آبی اقدام نکرده بود. جلد خاکستری این کتاب (که همین امروز فهمیدم که اثری از آیدین آغداشلو است)‌ همان سال‌ها به نظر متفاوت و جذاب می‌آمد و در میان قفسه‌های فلزیِ راهروهایِ تنگ و تاریکِ کتابفروشی محمدی در خیابان داریوش شیراز، بدجور خودنمایی می‌کرد. کمی ورق زدن و بالا پایین کردن کتاب باعث شد فکر کنم که ارزش پرداخت ۷۵ تا تک تومانی را دارد. و این تصمیم را زمانی گرفتم که کرایه اتوبوس‌های واحد (همان بنزهای لیلاند قدیمی) از میدان شهرداری شیراز تا انتهای کوی آزادگان که منزل‌مان بود تنها ۱۰ ریال می‌شد.

همان‌طور که گفتم، تجربه من در ژانر علمی-تخیلی تا آن زمان تنها محدود به کتاب‌هایی بود که از ژول ورن خوانده بودم. اما همه آن‌ها به دلیل گذشت زمان زیاد، دیگر جنبه تخیلی‌شان را از دست داده بودند و باید سعی می‌کردی خودت را در زمان ژول ورن تصور کنی تا بتوانی اهمیت و تاثیر آثار او را درک کنی. اما این کتاب جنسی متفاوت داشت. درباره آینده‌ای آنقدر دور صحبت می‌کرد، که واقعاً بدون تخیلات و توصیفات خود آسیموف نمی‌توانستی هیچ ایده‌ای از آن داشته باشی: شهرهای سرپوشیده، انسان‌هایی که بواسطه تراکم جمعیت بسیار زیاد برای تامین غذاهای موردنیازشان باید با مخمر می‌ساختند، موتوروی‌های خالی و تبدیل شدن تسمه نقاله‌های روان (استریپ‌وی) به شیوه عمومی حمل و نقل و از همه آن‌ها مهم‌تر ربات‌ها! ربات‌هایی که به جای استفاده از سیستم‌های پیچیده کامپیوتری، با انسان‌ها حرف می‌زدند. دستورات گفتاری را می‌فهمیدند و همه رفتارهای‌شان با آن قوانین سه گانه ازلی و ابدی ربات‌ها قابل درک و تفسیر بود. همه و همه چنان تاثیر شگفت‌انگیزی داشتند که هنوز هم نمی‌توانم آن را به سادگی وصف کنم. تنها چیزی که یقین دارم این است که کتاب را در یک نشست یک روزه خوانده‌ام. بی‌وقفه و از صبح تا شب یک روز تعطیل.

و برای من که هنوز نخستین کامپیوتر زندگی‌ام را نخریده بودم، یا بهتر بگویم اصلاً در عمرم کامپیوتری ندیده بودم، تا مدت‌های مدیدی کامپیوتر و ربات، مفهوم یکسانی داشتند. یک چیز بودند!!! هیچ تصوری از کامپیوتری که ربات نباشد نداشتم!

تا این کتاب را دوباره تمام کنم، احتمالا با دوستان در موردش حرف بزنم و یکی دو بار دیگر به سراغش بروم، انتشارات شقایق هم فهمیده بود که این ژانر و این نویسنده چیزی است که بازار کتاب ایران کم دارد و انتشار داستان‌های مختلف این نویسنده را مسلسل‌وار شروع کرد.

کتاب بعدی که از این سری کتاب‌ها خریدم، «امپراتوری ربات‌ها» بود. این کتاب را فقط به صرف دیدن اسم نویسنده و کلمه ربات در عنوانش خریدم. وقتی آن را شروع کردم، فهمیدم که وقایع آن سال‌ها بعد از کتاب «غارهای پولادی» رخ می‌دهد و در عین حال به آن مربوط است. اما نمی‌دانستم که در این میان دو جلد کتاب را جا انداخته‌ام و به همین دلیل هم برخی اشاره‌ها و نقل‌قول‌ها و ارجاع‌ها را نمی‌فهمیدم.

سال‌ها گذشت تا فهمیدم دو کتاب «خورشید عریان» و «روباتهای سپیده‌دم» درواقع حد فاصل این دو کتابی هستند که خوانده‌ام. اما آن زمان دیگر از انتشارات شقایق و سری کتاب‌های آسیموف خبری نبود.

بعد از خواندن امپراتوری ربات‌ها خرید سری کتاب‌های آسیموف را شروع کردم. «الهه انتقام»، «آزمایش مرگ»، «باشگاه معما» و سه کتاب اصلی سری بنیاد که در ایران با نام‌ها «ظهور امپراتوری کهکشانی»، «جنگ امپراتوری کهکشانی» و «سقوط امپراتوری کهکشانی» منتشر شدند، کتاب‌های بعدی کتابخانه‌ام بودند. تمام این‌ها در دوران دانشگاه و بعد از آن کم‌وبیش فراموش شده بودند تا این‌که در اواسط سال ۹۱ و زمانی که هنوز به صورت تمام‌وقت با مجله شبکه کار می‌کردم، در راه برگشت از دفتر مجله به خانه در یکی از کتاب‌فروشی‌های دور میدان انقلاب تهران و در میان کتاب‌های دست‌ دوم، چشمم به دو کتاب دیگر از سری کتاب‌های «بنیاد» افتاد و در کمال ناباوری هر دو را با هم با قیمت ۲۰۰۰ تومان خریدم. جالب این‌که نام انتشاراتی که کتاب‌ها را چاپ کرده بود هم بنیاد بود! (بماند که هنوز نرسیده ام آن‌ها را بخوانم!)

اما بالاخره ۴ سال بعد از آخرین برخورد با کتاب‌های آسیموف و ۲۵ سال بعد از اولین آشنایی، دو سه هفته قبل از سر تفنن کتاب‌های قدیمی را بیرون آوردم و نگاهی به آن‌ها انداختم و «امپراتوری روباتها» را سرسری دوباره خواندم. بعد کنجکاو شدم ببینم حالا به لطف اینترنت می‌توانم آن حلقه‌های مفقوده را بیابم یا نه! که خوشبختانه موفق شدم پی‌دی‌اف اسکن شده هر دو کتاب «خورشید عریان» و «ربات‌های سپیده‌دم» را از سایت کتابخانه فانتزی پیدا کرده و دانلود کنم. کیفیت تقریباً پایین اسکن، وجود صفحات تکراری و بهم ریختن ترتیب بعضی صفحات و از همه بدتر مطالعه کتاب به صورت پی‌دی‌اف روی کامپیوتر، در برابر شوقی که برای خواندن این داستان‌ها داشتم، اصولا هیچ به حساب می‌آمدند. خواندن هر کدام از پی‌دی‌اف‌ها با شرایط وقتی و کاری من حدود یک هفته زمان برد. اما برایم عجیب بود که خواندن آن‌ها به رغم گذشت این همه سال، افزایش سن و سال من و تغییر سلیقه‌ام باز هم همان حس و حال دوست‌داشتنی قدیمی را در من زنده کرده بود.

همان‌طور که پیش‌تر گفتم، لذت خواندن این دو کتاب عامل اصلی نوشتن این مطلب شد و در نهایت از اصل مطلبی که در ذهنم بود تنها یک چیز (البته پی‌نوشت‌ها را هم ببینید!!!) باقی می‌ماند:

آسیموف عزیز، ۲۵ سال پس از اولین آشنایی با تو و دنیایی که خلق کرده‌ای، باز هم از خواندن آثارت شاد می‌شوم. پس از گذشت این همه سال باز هم به خاطر آن دنیای جذاب و لحظات خوشی که می‌سازی از تو سپاسگزارم.

پی‌نوشت‌ها:

۱- جاهایی از داستان «خورشید عریان» احساس کردم که در بعضی پاراگراف‌ها جمله‌ها نیمه‌کاره‌اند. متن پرش دارد و انگار چیزی کم و کسر است. به یاد سانسورچی عزیز افتادم و در نتیجه تلاش کردم که نسخه انگلیسی کتاب‌ها را پیدا کنم که باز هم خوشبختانه اینترنت ناامیدم نکرد. با سایتی آشنا شدم که این کتاب‌های آسیموف و بسیاری کتاب‌های داستانی دیگر را به صورت متن ساده در قالب HTML ارایه می‌کند، هر فصل کتاب را به شکل یک صفحه وب. نتیجه مقایسه متن‌های فارسی و انگلیسی حدس من را تایید کرد و در نتیجه بسیاری قسمت‌ها را هم به فارسی و هم به انگلیسی خواندم و البته حدس زدن این‌که کدام قسمت‌ها قیچی شده‌اند چندان هم سخت نبود. ساده بگویم دور و بر گلادیا را بگردید!!

۲-همیشه در عجبم که چطور کسی می‌تواند یک دنیای کامل را با همه ارتباطات و داستان‌هایش، با همه فناوری‌هایش و از آن مهم‌تر روابط اجتماعی و رسومش در ذهن خود خلق کند. شاید کامل‌ترین و جدی‌ترین نمونه‌های این کارها را در آثار فانتزی و تخیلی (نه علمی-تخیلی) مانند سری «ارباب حلقه‌ها» یا دنیای سریال «بازی تاج و تخت» ببینیم که حتی در آن برای برخی نژادها زبان‌هایی تازه از پایه نوشته شده و صرف و نحو آن‌ها از صفر توسعه داده شد. اما در حوزه ادبیات علمی-تخیلی شاید نزدیک‌ترین نمونه به دنیایی که آسیموف خلق کرده است دنیای «جنگ ستارگان» باشد. اما باز هم از دید من دنیایی که آسیموف خلق کرده است، بسیار عظیم‌تر، پیچیده‌تر و فکرشده‌تر است.

۳- دوست دارم فرصتی هم برای نوشتن مطلبی مفصل درباره گلادیا داشته باشم. نمی‌دانم چرا در میان این همه ربات و فناوری و فضا و دنیاهای مسکونی، او انسانی‌ترین شخصیت کتاب است و به رغم فضایی بودنش بیش از همه شخصیت‌های دیگر زمینی است و آسیب‌پذیر. به هنر علاقه‌مند است، هوای نفس دارد، اشتباه می‌کند، عاشق می‌شود، سرخوردگی را تجربه می‌کند و عمر چند قرنی‌اش را به زمینی‌ترین شیوه ممکن سپری می‌کند.

۴- در وب فارسی اگر به دنبال نام ایزاک آسیموف بگردید، بیشتر از هر چیز با فهرست آثارش مواجه می‌شوید. اما درباره خود او مطالب فارسی اندک هستند. در کنار مدخل فارسی ویکی‌پدیا و مدخل فارسی ویکی سایت هنر و ادبیات گمانه‌زن، مطلبی با عنوان «مردی که رویاهایش را باور کردیم» از سایت وب‌نگین نیز به نظرم ارزش خواندن را داشت. البته جست‌وجو در سایت یک‌پزشک با کلماتی نظیر «آسیموف» یا «داستان‌های علمی تخیلی» هم نتایج بسیار جالبی را برای‌تان به همراه خواهد داشت که می‌تواند خواندنی‌های بسیار جذابی را به شما معرفی کند.

۵- بازخوانی دوباره کتاب‌های علمی-تخیلی این وسوسه را هم در من ایجاد کرده است که به سراغ نوشته‌های «آرتور سی. کلارک» هم بروم. چیزی که تا کنون به درستی (به جز خواندن پراکنده ملاقات با راما) تجربه‌ای از آن نداشته‌ام. فعلا تصورم این است که نوشته‌های کلارک در بعد زمان چندان جلو نمی‌روند بلکه محدوده‌های علم و دنیای کنونی را گسترش می‌دهند، اما نوشته‌های آسیموف آن‌چنان در زمان به پیش می‌روند که دنیایش را کاملا از دنیایی که می‌شناسیم جدا می‌کند.

۶- گرچه تکراری است و خسته‌کننده و احتمالا بی‌فایده، اما نمی‌توانم از گفتن این موضوع خودداری کنم که هنوز مطالعه طولانی و عمیق و غرق شدن در داستان‌ها و رمان‌ها یکی از آن کارهایی است که می‌تواند لذتی سرشار نصیب‌تان کند. اگر فرصتی دارید دریغ نکنید!

و آخر از همه این که اگر کسی دو کتاب «خورشید عریان» و «روبات‌های سپیده‌دم» از انتشارات شقایق را در شرایط فیزیکی به نسبت مناسب داشته باشد و حاضر باشد به قیمت معقولی آن را بفروشد من حتماً خریدارش هستم.

آن‌ها باید هیولا باشند

این نوشته را بدون مقدمه با این گزاره آغاز می‌کنم که ما ایرانی‌ها در فضای مجازی بی‌اخلاق‌ترینیم! بعید می‌دانم با داستان‌هایی که هر روز دور و برمان در فضای مجازی اتفاق می‌افتد مخالفتی با این ادعا داشته باشید. چندی پیش پیج مسی را پر از کامنت‌های توهین آمیز می‌کردیم تا درد باخت‌مان آرام شود. دیروز در تمام فضای مجازی به راننده اتوبوس حامل سربازان که از جاده منحرف شده بود فحش می‌دادیم. امروز به صدف طاهریان حمله می‌کنیم چون شیوه جدید زندگی‌اش را نمی‌پسندیم و فردا معلوم نیست کدام سلبریتی، بازیگر یا سیاستمدار را آماج حملات‌مان کنیم.

در این‌باره زیاد نوشته‌اند و حرف‌زده‌اند (مثلا این‌جا را ببینید) اما این که چرا چنین پرخاشگر شده‌ایم و چرا مکالمات روزمره ما با فحش دادن و به کار بردن الفاظ رکیک عجین شده، بررسی‌های عمیق جامعه‌شناسانه و تحلیل‌های قدرتمند روانشناسانه را می‌طلبد. به هر حال چندی پیش نوشته‌ای بسیار عالی را در وبلاگ Coding Horror خواندم و به نظرم آمد که آن‌چه می‌گوید حداقل می‌تواند قسمتی از اتفاقاتی که در جامعه مجازی ما می‌افتد را تحلیل کند.

اگر از نوشته‌های توهین‌آمیزمان، داستان شوخی‌های قومیتی را کنار بگذاریم و از کامنت‌های جنسی و اروتیک بگذریم، غالب چیزی که باقی می‌ماند نوشته‌های افرادی است که به خودشان اجازه می‌دهند رفتار، نوشته‌ها، لباس‌پوشیدن، عکس‌گرفتن، حرف زدن و هر چیز دیگری از زندگی خصوصی دیگران را تحلیل کنند، عیب و ایرادهایش را در بیاورند، تناقض‌هایش را بادیدگاه‌های خودشان استخراج کنند و بعد تحلیل‌شان را با خشن‌ترین کلمات بیان کنند. این نوشته درباره این بخش از نوشته‌های توهین‌آمیز ماست و البته ترجمه‌ای کلی (نه کلمه به کلمه و دقیق) از این نوشته است.

از زمانی که روی پلتفرم Discourse کار می‌کنم، بسیار به این فکر می‌کنم که نرم‌افزار باید امکانی را فراهم کند که افراد در فضای مجازی همدلانه‌تر رفتار کنند. به همین دلیل دیدن چنین نوشته‌هایی برایم دردناک است:

امروز سی و دومین سالگرد تولد برادرم بود. امروز برای تمام اعضای خانواده‌اش روزی فوق‌العاده ناراحت‌کننده و پر از واکنش‌های احساسی بود، چرا که او دیگر بین ما نیست.

او فوریه گذشته بواسطه اوردوز هروئین درگذشت. امسال از پارسال هم برای ما سخت‌تر است. من نیمه شب گریه را شروع کردم و تقریبا با هق‌هق خوابیدم. سندروم این روزهای من شامل گریه‌های گاه و بی‌گاه و احساس پوچی غیرقابل مقاومت بود. مادرم در صفحه فیس‌بوک برادرم کامنتی گذاشته بود که دل هر انسانی را به درد می‌آورد و از ناعادلانه بودن این دنیا شکایت کرده بود. پسرش باید این‌جا می‌بود، نه این‌که مرده باشد! او نوشته بود:

«خدایی که این چنین همه ما را غمگین کرده است کجاست؟»

و کسی (غریبه‌ای، احتمالاً یکی از همین انسان‌های معمولی) در یک کلمه پاسخ داده بود: Junkie (معتاد، شیره‌ای)

چنین تعاملی ممکن است به نظرتان عجیب و بی‌ربط باشد اما اگر بدانید که این صفحه متعلق به فردی نسبتا مشهور بوده که برنامه‌های عالی parks & Recreation را می‌ساخته است، ممکن است قضیه را راحت‌تر درک کنید. نه این‌که از زشتی رفتار کم شده باشد، اما متوجه می‌شوید که چگونه ممکن است غریبه‌ای به این صفحه سر بزند و چیزی بنویسد.

یکی از مهم‌ترین دلایل چنین تعاملاتی، این است که در دنیای مجازی افراد به صفحه‌ای پر از کلمات نگاه می‌کنند و نه به صورت فردی که قصد دارند این حرف‌ها را به او بگویند. همین یک پله انتزاع یا فاصله میان گفتن و نوشتن است که بروز چنین رفتارهایی را برای افراد ساده می‌کند. به عبارت دیگر

عاشق شدن، سرقت بانک، سرنگون کردن دولت، همه و همه یک شکل دارند: تایپ کردن!

برای تمرین همدلی! تصور کنید بعضی از عبارات و توهین‌هایی را که مردم به صورت آنلاین می‌نویسند به شخصی که روبروی شما نشسته است بگویید. انجام چنین کاری حتی با هماهنگی خود مخاطب هم دشوار است. یا اصلاً تصور نکنید و این ویدیو (نسخه اصلی روی یوتیوب) را ببینید:

در این ویدیو از افرادی خواسته شده بود کامنت‌هایی را که دو گزارشگر ورزشی زن در فضای مجازی دریافت می‌کنند، رو در روی آن‌ها بخوانند. بعید می‌دانم کسی بتواند تمام این کامنت‌ها را تا انتها رو در روی مخاطبش بخواند. گاردین نزدیک به ۷۰ میلیون کامنت را تحلیل کرده و به نتیجه‌ای رسیده که احتمالا برای شما هم چندان عجیب نیست: این‌گونه کامنت‌ها و حمله‌ها بیشتر زنان، رنگین پوستان و افرادی با گرایش‌های جنسی متفاوت را هدف می‌گیرند.

و متاسفانه بهمن‌ها در فضای مجازی به سرعت شکل می‌گیرند. ناشناس بودن افراد را تحریک می‌کند به رفتارهایی دست بزنند که در حالت عادی از آن خودداری می‌کنند. کافی است اولین کامنت توهین‌آمیز نوشته شود تا سیلی از نوشته‌های نامناسب فضای مجازی را پر کند و مسابقه‌ای تمام عیار شکل بگیرد. مسابقه‌ای که در آن همه تلاش می‌کنند نشان دهند قسی‌القب‌تر، بددهن‌تر یا خشن‌تر از بقیه هستند. این بهمن‌ها فضای مجازی را در می‌نوردند، از اینستاگرام به توییتر می‌روند و از آن‌جا به فیس‌بوک و … و خلاصه همه زندگی مخاطب را پر می‌کنند.

تصور کنید که همیشه و همه‌جا بر لبه تیغ باشید. همیشه آماج حملات باشید و راهی برای فرار نیابید! چه بر سر فکر و ذهن‌تان خواهد آمد؟

موارد مشابه داستان استفانی ویتل وکس (Stephanie Wittels Wachs) و برادر مرحومش بسیار زیادند. از میان آن‌ها می‌توانیم به داستان لنی پوزنر (Lenny Pozner) اشاره کنیم که فرزندش را در حادثه سندی هوک از دست داده بود و در فضای آنلاین توسط گروهی مورد حمله قرار می‌گرفت که معتقد بودند کل داستان یک شایعه است و چنین تیراندازی اصلا رخ نداده است.

شاید هم بد نباشد داستان عجیب و غریب مگان فلپس-روپر (Megan Phelps-Roper) را بخوانید. او که از اعضای کلیسای باپتیست وست‌بورو بود معتقد بود که ایدز نفرینی از جانب خداوند است و همه انواع بلاها (جنگ، بلایای طبیعی، کشتارها و …) را ناشی از خشم خداوندی می‌دانست و خود را موظف می‌دید که این دیدگاه و برداشت را ترویج کند. او و هم‌کیشان‌اش در مقابله با پذیرش همجنس‌گرایی در آمریکا به مراسم تدفین آن‌ها می‌رفتند و پلاکاردهای توهین‌آمیز حمل می‌کردند. مراسم‌هایی را که برای سربازان کشته‌شده در جنگ برگزار می‌شد بهم می‌ریختند و به این ترتیب کلیسایی که کمتر از صد نفر عضو داشت به سمبل بین‌المللی نفرت تبدیل شده بود!

از تمام این‌ها سخت‌تر و آزارنده‌تر موارد تراژدیکی است که در آن والدین فرزندان‌شان (به خصوص نوزادان) را در اتومبیل رها می‌کنند و آن‌ها در اثر تصادف یا گرمای شدید می‌میرند. توصیف حملاتی که چنین پدر و مادرهایی در کنار غم و اندوه‌شان باید تحمل کنند در عمل ناممکن است. به هر حال اگر توان احساسی و درک قانونی کافی دارید، این مطلب را بخوانید و به این فکر کنید که آیا چنین اتفاقی یک اشتباه است یا جرمی به وقوع پیوسته است.

اما مردم چرا و چگونه چنین مطالبی سرشار از نفرت می‌نویسند؟

این سوال اصلی است که در آخر کار ذهن ما را مشغول می‌کند. سوالی که جواب آن احتمالا به هیچ وجه خوشایند نیست!

اد هیکلینگ (Ed Hickling) روانشناسی است که بر روی اثر روانی تصادفات منجر به فوت بر روی راننده‌هایی که زنده مانده‌اند کار می‌کند. جامعه غالباً با قساوتی بسیار زیاد با چنین افرادی برخورد می‌کند، حتی اگر حادثه یک تصادف و اتفاق محض باشد که راننده هیچ تقصیری در آن نداشته باشد.

هیکلینگ معتقد است

انسان‌ها نیاز دارند که برداشتی از زندگی و دنیای‌شان بسازند که در آن دنیا بی‌رحم، خشن و عاری از عاطفه نباشد. دنیایی که در آن اتفاقات بد تصادفی رخ نمی‌دهند و در آن می‌توان با هوشیاری و مسئولیت‌پذیری از بروز بلاها و اتفاقات ناخوشایند جلوگیری کرد.

او می‌گوید:

«ما آسیب‌پذیریم اما نمی‌خواهیم این موضوع را بپذیریم. ما دوست داریم به دنیایی قابل درک و قابل کنترل و بدون تهدید اعتقاد داشته باشیم که در آن اگر از قوانین تبعیت کنیم، سلامت خواهیم ماند. بنابراین وقتی حوادث ناگوار برای دیگران رخ می‌دهد، ما باید آن‌ها را در گروهی دیگر غیر از خودمان قرار دهیم. ما نمی‌خواهیم مانند آن‌ها باشیم و پذیرفتن این واقعیت که ممکن است ما هم با چنین بلایایی روبرو شویم برای‌مان بسیار ترسناک و دشوار است. پس آن‌ها از ما نیستند! آن‌ها باید دیو و هیولا باشند.»

پس مردی که در صفحه فیس‌بوک کامنت می‌گذارد Junkie ترسیده است. او می‌ترسد که فرزندان خودش هم به مواد مخدر معتاد شوند. می‌ترسد که فرزندانش بدون هیچ تقصیری از جانب او یا هیچ‌کس دیگر در ۳۰ سالگی بمیرند. روبرو شدن با درد از دست دادن فرزند در سی سالگی و این‌که این اتفاق می‌تواند برای هر کسی بیافتد چنان سخت است که او را به موضع‌گیری وا می‌دارد. او هیولایی می‌بیند که با بی‌دقتی باعث مرگ فرزندش شده است.

آن‌هایی که قربانیان فاجعه سندی‌هوک را به دروغ و شایعه متهم می‌کنند نیز ترسیده‌اند. می‌ترسند که کودکان خودشان هم بی هیچ دلیل و منطقی آماج گلوله شده و از بین بروند. و چون در برابر چنین احتمالی کاری نمی‌توانند بکنند به جست‌وجوی هیولا می‌پردازند. این‌ها هیولا را نمی‌یابند و به همین دلیل به آسیب‌دیدگان تهمت دروغ‌گویی می‌زنند چرا که چنین حادثه‌ای نمی‌تواند بدون مقصر باشد!

بعد از ماجرای لین بالفور (Lyn Balfour) و درگذشت کودکش در ماشین دربسته، همین ترس و همین دسته‌بندی ما انسان‌های خوب در برابر آن هیولاها باعث شد که چنین کامنت توهین‌آمیزی در سایت خبری شارلوتزویل ظاهر شود: «اگر او این همه سرش شلوغ و ذهنش آشفته بود باید لنگ‌هایش را بسته نگاه می‌داشت و بچه‌دار نمی‌شد. باید او را در گرمای روز در یک ماشین دربسته زندانی کنند تا دنیا دستش بیاید»

و سخت‌ترین کار دنیا شاید این باشد که پرده ترس را کنار بزنیم، هیولا را فراموش کنیم و ببینیم که در پس این هیولا خود ماییم. شاید امروز نه، ولی هیچ بعید نیست که فردا در زمینه‌ای دیگر و در حادثه‌ای دیگر این ما باشیم که هیولا دیده می‌شویم.

کارآفرینان ژن ریسک‌پذیری ندارند، تنها خانواده‌های پولداری دارند!

در این دهکده جهانی، تب استارت‌آپ و رویای داشتن کسب‌وکار شخصی هم مانند بسیاری دیگر از محصولات دنیای مدرن با کمی تاخیر سر از ایران درآورده است. همه سایت‌هایی که به نوعی به صنعت IT مرتبط هستند، همه سایت‌هایی که به نوعی به اقتصاد مربوط هستند، همه سایت‌هایی که به نوعی به سبک زندگی مربوط هستند دم از کارآفرینی و خلاقیت می‌زنند. من و همه اقوام و آشنایانم حداقل در یکی از گروه‌های تلگرامی افزایش خلاقیت و مدیریت کسب‌وکار و نکته‌های روانشناسی برای بهره‌وری بیشتر و … عضو هستیم. بی هیچ قصد و غرضی، در همین مجموعه محدود سایت‌هایی که دنبال می‌کنم مثال بزنم:

هفته‌ای نیست که دیجیاتو مقاله‌ای در باب فلان تعداد خصوصیات آدم‌های موفق/خلاق/کارآفرین ننویسد. ماهی نیست که در دوشنبه آخر آن جادی تبلیغی از یک استارت‌آپ ایرانی با وعده محیط کاری ایده‌آل و خلاقیت بالا نداشته باشد و هفته‌ای نیست که سایت مجله شبکه دو سه مقاله در وصف خصوصیات روانی و عادت‌های افراد موفق/کارآفرین/خلاق منتشر نکند.

انگار خلاقیت و کارآفرینی تنها منتظر تغییر مدل ذهنی شما و تغییر رفتارهای‌تان نشسته‌اند تا ناگهان درهای سعادت و ثروت را به روی‌تان باز کنند. و نمی‌دانم چرا با همه این اوصاف ما هر ماه یکی دو تا زاکربرگ و سه چهار تا پاول دوروف به دنیا تحویل نمی‌دهیم.

من پیشتر درباره هرم مازلو و تاثیر نیازهای اولیه روی فعالیت‌هایی نظیر وبلاگ‌نویسی نوشته بودم. اما دیروز این نوشته‌‌های کمانگیر را می‌خواندم که یکی از لینک‌ها چشمم را گرفت و دیدم مساله را به راحتی می‌توان به حوزه کسب‌وکار و بویژه استارت‌آپ‌ها و از آن مهم‌تر «دنبال کردن رویای شخصی» تعمیم داد. به همین دلیل تصمیم گرفتم آن مطلب را (به رغم قدیمی بودنش) ترجمه کنم تا شاید کمکی هم به دیگران باشد. دیگرانی که مثل من احتمالا عصر یک روز کاری، خسته از فشارها و استرس‌های محیط کار به خانه برمی‌گردند و هنگامی که برای رفع خستگی روی مبل جلوی تلویزیون لم داده‌اند کم و بیش با خودشان کلنجار می‌روند که چرا نتوانسته‌اند رفتارها و عادت‌های آدم‌های کارآفرین را در خودشان پرورش دهند تا به جای کار کردن برای دیگران، بار روانی و استرس‌های کسب‌وکار خودشان را به دوش بکشند.

بعد از توصیه خواندن این مطلب یک‌پزشک باید بگویم آسوده باشید، قسمت عمده‌ای از شرایط و مقدمات این کار خارج از کنترل شماست!

ما در دوران جنون کارآفرینی زندگی می‌کنیم. ما Tory Burchها (از نام‌های تازه و بزرگ صنعت مد و سبک زندگی زنان) و Evan Spiegleهای (بنیان‌گذار اسنپ‌چت) دنیا را بررسی می‌کنیم تا به فرمولی جادویی یا مجموعه‌ای از ویژگی‌های شخصیتی دست پیدا کنیم که ما را به سوی موفقیت رهنمون شوند. کارآفرینی در حال رشد است و افراد بیشتری از میان فارغ‌التحصیلان مدارس بازرگانی شیوه فعالیت استارت‌آپی را در مقابل شیوه قدیمی وال‌استریتی انتخاب می‌کنند.

اما چیزی که غالبا در این میان گم می‌شود، این واقعیت است که وجه اشتراک غالب این کارآفرینان تنها یک چیز است و آن دسترسی به سرمایه و منابع مالی است. این منابع مالی می‌تواند سرمایه خانوادگی باشد یا ارث یا موقعیت خانوادگی یا رابطه‌ای که به آن‌ها امکان می‌دهد که به ثبات مالی برسند. با این‌که به نظر می‌رسد کارآفرینان میلی شدید و ستودنی به ریسک دارند، درواقع دسترسی آن‌ها به پول است که باعث می‌شود بتوانند ریسک‌ها را بپذیرند.

و این یک مزیت کلیدی است. زمانی که نیازهای اولیه ما تامین شوند، نشان دادن خلاقیت ساده‌تر است. زمانی که بدانید تور نجاتی آن پایین نصب شده است تمایل شما به ریسک کردن بیشتر می‌شود. پرفسور Andrew Oswalds از دانشگاه Warwick می‌گوید:

«بسیاری از پژوهشگران دیگر نیز این یافته را تایید کرده‌اند که کارآفرینی بیشتر به پول مربوط است تا تلاش بی‌وقفه. ژن‌ها ممکن است در این امر هم مانند سایر امور زندگی موثر باشند اما نه خیلی زیاد.»

اقتصاددانان دانشگاه برکلی کالیفورنیا، Ross Levine و Rona Robenstein در مقاله‌ای در سال 2013 خصوصیات مشترک کارآفرینان را بررسی کرده و به این نتیجه رسیدند که غالب آن‌ها سفیدپوست، مذکر و دارای مدارج تحصیلی عالی هستند. Levine در این باره می‌گوید:

«اگر کسی به پول آن هم در فرم پول خانوادگی دسترسی نداشته باشد، شانس کارآفرین شدن‌اش به شدت کاهش می‌یابد»

تحقیقات تازه‌ای (تازه در سال 2015) که توسط دفتر ملی تحقیقات اقتصادی انجام شده است به بررسی ریسک‌پذیری در بازار سهام پرداخته و به این نتیجه رسیده است که فاکتورهای محیطی (و نه ژنتیک) بیش از هر چیزی بر روی این رفتار تاثیر داشته‌اند. این یافته موید این واقعیت است که ریسک‌پذیری در طول زمان در افراد شکل می‌گیرد و «ژن برتر کارآفرینی» افسانه‌ای بیش نیست.

به یقین توانایی زمین خوردن و بلند شدن، خصوصیتی اساسی برای موفق شدن است. بسیاری از کارآفرینان تنها پس از تحمل شکست‌های فراوان توانسته‌اند طعم پیروزی را بچشند. اما موانع بر سر راه ورود به چنین مسیری بسیار بلند، و رد شدن از آن‌ها بسیار دشوار است.

برای حرفه‌هایی که با خلاقیت سروکار دارند، امکان پذیرفتن ریسک‌های متعدد یکی از مهم‌ترین امتیازات ممکن است. بسیاری از بنیان‌گذاران استارت‌آپ‌ها برای مدتی طولانی حقوقی دریافت نمی‌کنند. بنا به برآوردهای موسسه کافمن هزینه متوسط راه‌اندازی یک استارت‌آپ حدود ۳۰ هزار دلار است. داده‌های به دست آمده از موسسه دیدبان کارآفرینی جهانی نشان می‌دهد که بیش از ۸۰٪ سرمایه مورد نیاز برای تاسیس یک کسب‌وکار جدید از اندوخته شخصی افراد یا دوستان و خانواده تامین می‌شود.

زنی ۳۱ ساله که در گروه‌های کارآفرینی نیویورک رفت‌وآمد دارد و البته نخواسته نامش فاش شود می‌گوید:

«دنبال کردن رویاها خطرناک است. تمام این جمعیت اغوا شده‌اند و فکر می‌کنند به سادگی می‌توانند از خانه خارج شوند و به دنبال رویاهای‌شان بروند. اما این اصلا واقعیت ندارد.»

در نهایت باید گفت که بله، مسلماً برای ساختن هر چیزی باید به شدت تلاش کرد. اما در این میان امتیازات و شرایط فراوان دیگری هم باید فراهم باشد که البته غالباً دست کم گرفته می‌شوند.

منبع (+)

درباره «چرک نوشتن»

ادبیات، به خصوص ادبیات داستانی در شرایط فعلی جامعه ما احتمالا دیرترین و دورترین چیزی است که عامه مردم برای گذران اوقات فراغت (لذت بردن که پیشکش!) به یادش می‌افتند. این را می‌توانید به کم‌حوصله شدن افراد به واسطه تاثیر شبکه‌های اجتماعی نسبت دهید. می‌توانید آن را نتیجه گرانی کتاب بدانید یا گناهش را به گردن فقر محتوایی و تنوع اندک ژانرهای ادبی و نبود نویسندگان تاثیرگذار بیندازید. دلیل هرچه که باشد، داستان خواندن (حتی نوع کوتاهش) در این جمع دارد به خاطره‌ای از گذشته تبدیل می‌شود. احتمالا اگر از آن دسته افرادی هستید که در کل پرداختن به ادبیات را بیهوده و بی‌حاصل می‌دانید خواندن این پست کوتاه از وبلاگ یک پزشک و بعد تهیه کتاب معرفی شده در این پست را به شما پیشنهاد می‌کنم.

البته خود من هم بیرون گود نشسته‌ام! در واقع آخرین رمانی که خواندنش را به یاد می‌آورم پرنده‌ خارزار اثر کالین مک کلاف (روی جلد مکالو نوشته شده) است که با شرمندگی تمام باید بگویم حداقل به ۱۰ سال پیش برمی‌گردد. اما در این فرصت کوتاه عید و به لطف اپ دوست‌داشتنی فیدیبو به سراغ مجموعه‌ای از داستان‌های کوتاه رفتم که فیدیبو به عنوان عیدانه به کاربران هدیه می‌داد.

از مجموع یازده داستان تا الان هفت‌تا را خوانده‌ام، و آن‌چه که بین بسیاری از آن‌ها مشترک دیدم چیزی است که من با یک اصطلاح من‌درآوردی آن را «چرک نوشتن» می‌نامم. نه به معنی چرک‌نویس و پاک‌نویس. به این معنی که انگار برای ادیبانه نوشتن و هنرمندانه نوشتن باید بد نوشت و کثیف نوشت. تقریبا در تمام این داستان‌ها به نوعی درباره زخم و خون و بالا آوردن و ادرار و … صحبت شده بود. حتی یکی دو داستان از ابتدا با چنین مواردی آغاز می‌شدند. برای نمونه چند اسکرین‌شات از داستان‌های مختلف گرفته‌ام که در ادامه می‌بینید.

از این توصیف‌های بعضا دقیق، به همان اندازه بدم می‌آید که از کلیشه سیگار کشیدن افراد عصبی و ناخوش فیلم‌ها بدم می‌آید. از توصیف‌های ناراحت‌کننده و بن‌مایه مرگ و فلاکت در آن‌ها همان‌قدر بدم می‌آید که از دیدن این همه فیلم اجتماعی ناراحت‌کننده بدم می‌آید. انگار همان‌طور که فیلم هالیوودی بدون «بوسه و آغوش» معنی ندارد، همان‌طور که فیلم فارسی بدون «سیگار کشیدن» عصبی و توصیف «فلاکت و بیچارگی» معنی ندارد، ادبیات داستانی ما هم بدون «چرک نوشتن» غیرقابل تصور است و این از دید من کمی آزاردهنده است.

راستش سررشته زیادی از ادبیات ندارم و چیزی که گفتم را نمی‌شود به عنوان نقد مطرح کرد. این مجموعه داستان انتخاب یک گروه خاص بوده و ممکن است نشان‌دهنده سلیقه گردآورنده باشد. ممکن است به لحاظ ادبی واقعا این توصیف‌های دقیق قدرت قلم نویسنده را نشان دهد یا مثلا استفاده از الفاظ رکیک داستان را به زندگی روزمره‌مان نزدیک‌تر کند. اصلا شاید چون از ابتدا همه‌چیزمان از کتاب گرفته تا فیلم و مجله و گزارش و بازی فوتبال سانسور شده به موارد این‌چنینی عادت ندارم.

اما هنوز این دلیل‌ها برای من از ناراحت‌کننده بودن این چرک نوشتن کم نمی‌کند و البته به شدت ترجیح می‌دهم که نویسندگان و منتقدان بگویند که آیا واقعا نمی‌شود درباره شادی نوشت و تمیز نوشت و اثری هنری و ادیبانه خلق کرد؟ نمی‌شود کمی از این فضای بدبختی و فلاکت خارج شد و در جامعه هنری به شهرت رسید؟ نمی‌توان بدون چرک و خون و ادرار و … داستان‌سرایی کرد؟

پی‌نوشت در مورد عکس ابتدای مطلب: ادبیات مانند آب، مایه حیات روح است و من ترجیح می‌دهم آبی که در لیوان سمت راستی است نصیب من شود!

پی‌نوشت دوم: چالش کتاب جادی را به شدت توصیه می‌کنم.

چه کسانی به سفارت عربستان حمله کردند؟

نمی‌دانم، شاید هم تاثیر نوشته قبلی من بوده که این بار دوستان به سفارت و کنسولگری عربستان حمله کرده‌اند!!! به هر حال پیش از ادامه مطلب بگویم که جواب سوال عنوان مطلب را هم می‌دانم و هم نمی‌دانم. نمی‌دانم از این جهت که نه از سیاست سر در می‌آورم و نه علم غیب دارم و نه منابع خبری خاصی در اختیار دارم و می‌دانم از این جهت که این برخورد فیزیکی و خشونت به یکی از اجزای اصلی غالب تعاملات اجتماعی در جامعه ما تبدیل شده است. در واقع همه ما در زندگی روزمره‌مان به کرات با این نوع «حمله‌کنندگان» برخورد داشته‌ایم.

چند روز پیش در یک جمع دوستانه بحث بر سر همین ماجرا بود و یک نفر پرسید «ولی واقعا کی به سفارت یک کشور حمله می‌کنه؟» خاطره‌ای که در ادامه آوردم اول به خودم و احتمالا به شما یادآوری می‌کند که «حمله‌کنندگان» تعدادی از همین آدم‌های دور و بر ما، تعدادی از همین آدم‌های به ظاهر معمولی هستند.

تاریخ دقیق را به خاطر ندارم. احتمالاً بین سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۶ من که تازه از دانشگاه فارغ‌التحصیل شده بودم، در یک دفتر معماری به همراه چند نفر از دوستان دوران دانشگاه کار می‌کردم و در همان زمان در دانشگاه آزاد دو تا از شهرستان‌های اطراف شیراز هم چند ساعتی تدریس داشتم.

آن موقع شهردار یکی دیگر از شهرهای کوچک اطراف شیراز (که البته به تازگی به واسطه افزایش جمعیت، در تقسیمات کشوری به شهر تبدیل شده بود) یکی از کارفرمایان ما بود و بنا بود که یک مجتمع بسیار بزرگ تجاری برای شهرشان طراحی کنیم. چیزی که آن زمان به لحاظ ابعاد و تعداد واحدها و غیره، حتی نمونه‌اش در شیراز هم وجود نداشت.

البته خودمان هم می‌دانستیم که این از آن سنگ‌های بزرگ است و نشانه نزدن، اما به هر حال به خاطر این پروژه هفته‌ای یکی دو بار میزبان آقای شهردار بودیم. در آخر یکی از جلسات آقای شهردار به من گفت که شنیده است در دانشگاه آزاد تدریس می‌کنم و قصد دارد برای مساله‌ای از من راهنمایی بخواهد.

به اتاق کناری رفتیم و گفت که پسرش در دانشگاه آزاد یکی از شهرهای مجاور درس می‌خواند و استادی با او لج کرده و نمره‌اش را نمی‌دهد و نظر من را پرسید که چه بکند. پیشنهاد کردم که اول روی نتیجه امتحان اعتراض بگذارد. گفت پسرش این کار را کرده. گفتم به سراغ معاون آموزشی دانشگاه برود. گفت به نظرم فایده‌ای ندارد. گفتم ریاست این واحد از دوستان دانشگاه من است و می‌توانم برایش تقاضای یک ملاقات حضوری یا حتی دوستانه بیرون محیط دانشگاه بکنم. این یکی را هم نپذیرفت.

دست آخر گفتم چیز دیگری به ذهنم نمی‌رسد که ناگهان از پاسخ جناب شهردار شوکه شدم. ایشان گفتند (عین جمله ایشان را آورده‌ام):

«بدم بزنندش درست می‌شه؟»

بسط و تفسیر ماجرا با شما . . .

این‌جا تهران است، سال ۱۳۹۴ خورشیدی

امروز ۲۳ اردیبهشت ماه سال ۱۳۹۴ است و این‌جا یکی از محله‌های قدیمی شهر تهران است. برای کاری که کمی بعدتر توضیح می‌دهم مجبور شدم به این محله سری بزنم و واقعا از دیدن چنین محیطی به شدت شوکه شدم. راستش حلبی‌آباد زیاد دیده‌ام، در شهرهای کوچک زندگی کرده‌ام و چنین صحنه‌هایی برایم بیگانه نیستند. اما دیدن این صحنه در قلب پایتخت و آن هم در میانه دهه نود خورشیدی برایم بسیار شگفت‌آور بود.

این‌جا هیچ نشانه‌ای از زندگی مدرن نیست. از تهران «شهر مهربانی» هیچ اثری دیده نمی‌شود. از بهداشت و زیبایی هیچ خبری نیست. به دلایلی (از جمله ترس از دردسر) جرات نکردم از اهالی محل، معتادی در گوشه یک خرابه یا آن کودک معلولی که در میان آلودگی کوچه بازی می‌کرد عکس بگیرم. اما فقط کافی است رنگ همین تصاویر را بردارم تا واقعا حال و هوای شهری کوچک و توسعه‌نیافته را در دهه چهل یا سی احساس کنید.

اما داستان از این قرار است که گروهی از اهالی بازار و خیرین محل قصد دارند مسجدی قدیمی را در این محله بازسازی کنند و درست به همین خاطر بود که مجبور شدم به این‌جا بیایم. این تصویر مسجدی است که قرار است به عمارتی نوساز و دو طبقه تبدیل شود.

از دید من اما مردم این‌جا بیش از هر چیز «نان» می‌خواهند، «بهداشت» می‌خواهند، «مدرسه» می‌خواهند و بعد وقتی از دامنه‌های هرم مازلو بالاتر آمدند، می‌توان در مورد اعتقادات و مناسک مذهبی‌شان صحبت کرد و کار خیر انجام داد.

پی‌نوشت: دوستی می‌گفت تو نمی‌توانی تکلیف تعیین کنی! شاید اگر اختیار بودجه آن کار خیر در اختیار خود این مردم هم بود ساخت این مسجد را به ساخت یک مدرسه یا درمانگاه ترجیح می‌دادند. راستش پاسخی ندارم. در پی اثبات اهمیت چیزی در برابر بی‌اهمیتی چیز دیگری هم نیستم. من بیش از آن‌که خودم را جای آن مردم بگذارم که چه تصمیمی می‌گرفتند، خودم را جای آن فرد خیر تصور کرده‌ام که اگر من بودم چه می‌کردم.

از اتفاقات عربستان تا مبارزات وایبری و مجازی

قبلا گفته بودم که واکنش‌هایم به اتفاقات و محیط اطراف بسیار کندتر و دیرتر از بقیه اتفاق می افتد. اما این بار و در پی حادثه ناگواری که در جریان سفر حج گریبان‌گیر دو نفر از نوجوانان کاروان ایران شد، تصمیم گرفتم مطلبی را این‌جا بنویسم. البته این بار هم «شدت فاجعه» و «تاثر شدید» محرک نوشتن این متن نبود، بلکه واکنش‌هایی که از سوی بسیاری از دوستان و آشنایان و اطرافیان می‌دیدم انگیزه اصلی‌ام بود. پیشاپیش و قبل از این‌که مورد هجوم همه میهن‌پرستان و رگ غیرت ورم‌کرده‌ها قرار بگیرم باید بگویم که از نظر من هم

اتفاقی که رخ داده بسیار ناراحت‌کننده، تاثر برانگیز و برای دولت عربستان صعودی مایه شرمساری است. این اتفاق باید از طریق مقامات رسمی با جدیت تمام پی‌گیری شود و عوامل آن باید حتما مجازات شوند.

اما نکته ناراحت‌کننده واکنش‌های مردم به این اتفاق است که از دید من افراطی، ناپخته، مضحک و متاسفانه گاهی ابلهانه است.

در طی این مدت اخیر متن‌ها و پست‌ها و نوشته‌های مربوط به این قضیه، فضای شبکه‌های اجتماعی ما را پر کرده و گروهی و شبکه‌ای نیست که در آن هر روز و ساعت متنی و عکسی و شعری در واکنش به این مسایل منتشر نشود. به جای بحث درباره این‌که چرا این متن‌ها و واکنش‌ها را ناراحت‌کننده می‌دانم، ترجیح می‌دهم چندین گزاره را جداگانه بنویسم و البته تعدادی متن را عینا نقل کنم و پاسخ بدهم.

دوستان ما تا حالا سری به مراجع قضایی زده‌اند؟ از اتفاقات و فجایعی که در همین مملکت خودمان و توسط پدر و مادرهای ایرانی رقم می‌خورد آگاه هستند؟ صفحه حوادث روزنامه‌های خودمان را خوانده‌اند؟ مواردی که از کودک‌آزاری تا تجاوز و حتی قتل را شامل می‌شود دیده‌اند؟ در این اتفاقات هم «ملخ‌خواری روی نجابت سیاوش خش انداخته است؟»
واقعا امیدوارم کسی در بین اطرافیان من نباشد که فکر کند اگر یک روز تمام توی همه گروه‌های وایبر و واتس‌اپ و غیره بنویسد «مرگ بر عربستان» حتی یک نفر پایین‌مرتبه‌ترین مقامات عربستان یا حتی ایران این متن را خواهند دید یا اگر ببینند به آن واکنش نشان خواهند داد. درست مثل این است که همه ما تصمیم بگیریم در مهمانی خانوادگی امشب همه ۱۰ دقیقه به سیاست‌های دولت اعتراض کنیم.و تازه «الموت لسعودیه عربیه»؟
نکته دیگر این‌که ما هنوز هم بعد از این همه سال همان مردم «مرگ بر آمریکا» و «مرگ بر اسراییل» و «مرگ بر فلان» و «زنده باد بهمان» هستیم. حرکت‌مان بین خیر مطلق و شر مطلق است. یاد نگرفته‌ایم که افراد، ملیت‌ها، کشورها و همه چیز این دنیا خاکستری است! خوب و بدش در هم است.
می‌گویند «کورش برای تصرف مصر از راه دریا رفت که سم اسبانش به خاک عربستان آلوده نشود». اگر کورش کبیر برای کشورگشایی‌هایش فلسفه‌ای غیر از تصرف منابع طبیعی، دفع دشمنان و جمع‌آوری مالیات و ثروت برای کشورش داشته است، حداقل من در تاریخ چیزی درباره آن ندیده‌ام. البته اقرار می‌کنم که مطالعات تاریخی چندانی ندارم ولی گمان هم نمی‌کنم که چنین مکالماتی بر روی لوحی گلی با خط میخی کنده‌کاری شده باشند و همین دیروز و امروز به دست تاریخ‌دانان ما افتاده باشند!

از طرف دیگر اگر به این نقشه نگاه کنیم می‌بینیم که عربستان در دوره هیچ‌یک از شاهان هخامنشی قلمرو ایران نبوده است و این نه به خاطر نفرت ایرانیان قدیم از عرب‌های قدیمی است! به نظر من لزومی هم به این کار نبوده. تصرف صحرایی گرم‌وخشک و مناطق بی آب و علف و حتی بدون تمدن آن به لحاظ منطقی توجیهی نداشته است. وگرنه سرداران قدیم با نفرت و کدورتی کمتر از این، کل خاک یک کشور را زیر سم اسبان‌شان لگدکوب می‌کردند.
دوستانی که الان با شنیدن این خبر شروع کرده‌اند به انتشار تصاویری که در آن‌ها لباس‌های عربی بر تن حیوانات مختلف پوشانده شده‌اند، آن زمانی که یک دیپلمات ایرانی (که به گمان من بیش از یک مامور امنیتی فرودگاه باید نماد و نشانه فرهنگ کشورش باشد) در یک استخر مختلط برای چند کودک مزاحمت ایجاد کرد کجا بودند؟ آن زمان تحمل انواع و اقسام توهین به ایرانی‌ها را داشتند یا به هر شکلی خود را مبرا می‌کردند؟ درباره ماجراهای کهریزک دشنام‌ها را نثار که می‌کنند؟

اما در کنار همه این نکته‌ها بد نیست به چند مورد کلی هم درباره واکنش‌های ما ایرانی‌ها اشاره کنم:

برای این که بدانید کدام ملت‌ها بیشترین سازگاری را با سایر نژادها و ملیت‌ها دارند به نقشه زیر نگاه کنید. البته ناگفته پیداست که وضع ما چندان خوب نخواهد بود. (برای دیدن سایز بزرگ‌تر کلیک کنید)

برای مطالعه بیشتر این آدرس را ببینید و به این فکر کنید که معولا وقتی فکر می‌کنیم «ما نسبت به فلانی‌ها هوش بیشتری داریم»، «ما از بهمانی‌ها تمیزتریم» یا ما «نسبت به آن‌ها غذاهای بهتری می‌خوریم» واقعیت به احتمال زیاد چیز دیگری است.
یادمان باشد که غالب اعتراض‌های ما در قبال محیط اطراف‌مان ناگهانی، جهشی و به اصطلاح «خرگوشی» است. ما از کارمان ناراضی هستیم، از کاسب محل دل‌چرکین هستیم، شرایط سیاسی باب میل‌مان نیست و بنا به هر دلیلی نمی‌توانیم به هیچ‌کدامش اعتراض کنیم. ناگهان با اتفاقی این‌چنینی همه آن ناراحتی و خشم‌های فروخورده و بیان نشده به صورتی (بگوییم بی‌خطر و بی‌ضرر) بر سر افرادی در جایی دیگر خالی می‌شود. برعکس در جاهای بهتر دنیا که تعاملات آزادتر است، اعتراضات و حرکت‌ها «لاک‌پشتی» است. مردم به صاحب‌کارشان اعتراض می‌کنند. به دولت‌شان اعتراض می‌کنند، به والدین‌شان اعتراض می‌کنند و در نتیجه آن همه انرژی منفی جمع نمی‌شود که ناگهان به این صورت منفجر شود.
و درنهایت از ما بهتران برای این فعالیت‌های بی‌ضرر و این شر و شورهای مجازی اسم جالبی انتخاب کرده‌اند: Slacktivism. فعالیت اجتماعی از زیر لحاف! رضایتی نسبی از انجام عملی ساده در حالی که نشان دادن واکنش معقول و عملی هزینه‌بر، دشوار یا در برخی موارد خطرناک است. واقعیت این است که لایک کردن تصاویر کودکان قحطی‌زده کسی را سیر نمی‌کند و راه‌انداختن تظاهرات در وایبر و جاهای مشابه نه نارضایتی ما را به عربستان نشان می‌دهد و نه دردی از آسیب‌دیدگان حادثه دوا می‌کند. تنها مزیت‌اش شاید این باشد که دل‌مان را خوش کنیم که ما هم در این‌باره کاری کرده‌ایم! (این مقاله جالب آتلانتیک در همین مورد هم ارزش خواندن دارد)

پی‌نوشت: در آخر باید اعتراف کنم که من هم توان یا جرات واکنشی جدی و عملی به این اتفاق را نداشته‌ام. از این حداقل Slacktivism هم صرف‌نظر کرده‌ام. از نوشتن این مطلب هم هدفم این بود که حداقل اگر در آسایش خودمان اعتراضی می‌کنیم و متن‌های احساسی و حماسی منتشر می‌کنیم، بدانیم که چه می‌کنیم و به کجا می‌رویم.

تولد یک رسانه: «یک پزشک» از وبلاگ تا رسانه‌ای جمعی

نمی‌دانم این‌روزها کسی از علاقه‌مندان فناوری و فعالان وب هست که «ام‌تی» را به یاد داشته باشد یا این پلتفرم به نسل‌هایی قدیمی چون ما تعلق دارد. به هر حال به گواهی تصویر زیر و این نوشته یک پزشک در ۲۹ مردادماه سال ۸۴ آن هم روی MT پا به عرصه وجود گذاشته است و از آن روز تا اکنون درست همانند یک موجود زنده روند طفولیت، نوجوانی و جوانی را طی کرده و «اکنون» در دوران میانسالی و پختگی است.

اگر از دنبال‌کنندگان یک‌پزشک بوده‌اید، بعید است در میان تحولات تدریجی و آرام، در این چند ماه اخیر جهشی بزرگ را در این سایت احساس نکرده باشید. در این مدت تعداد نویسندگان و تعداد پست‌های روزانه بسیار بیشتر و طیف محتواهایی که پوشش داده می‌شوند به شدت گسترده‌تر شده است. همچنین ظاهر سایت هم بسیار حرفه‌ای‌تر شده و حجم مطالب (و البته تبلیغاتی) که در همان نگاه اول عرضه می‌کند نیز بسیار بیشتر است. این تغییر و تحولات و آن‌چه از دید من در این میان جریان دارد موضوع اصلی این مطلب به نسبت طولانی است. اگر حوصله‌ای برای خواندن دارید در ادامه با من همراه شوید.

در نبود تاریخ‌نویسان

من بسیار پیشتر در نوشته‌هایم از لزوم تاریخ‌نگاری و بخصوص تاریخ‌نگاری که با تحلیل و پیش‌بینی همراه باشد صحبت کرده‌ام. بسیار قبل‌تر هم نوشتم که نویسندگی حداقل در حوزه IT کم‌کم در حال تبدیل شدن به یک شغل است. البته آن زمان اصلا فکر نمی‌کردم که در فاصله‌ای کمتر از ۶ ماه این نویسندگی آنلاین به بخشی از درآمد خودم تبدیل شود و به عنوان یکی از همکاران یک‌پزشک این شغل را هم تجربه کنم و همین‌طور فکر نمی‌کردم در فاصله‌ای حدود ۲ سال کسب‌وکارهای اینترنتی بزرگی را ببینم که بدون وجود فروشگاه‌ها و فعالیت‌های فیزیکی مرسوم به درجه بالایی از سوددهی رسیده باشند.

اما اگر این روزها به بیلبوردهای شهری مانند تهران نگاه کرده باشید با دیدن تبلیغاتی نظیر دیجی‌کالا، آپارات، ایسام یا حتی سامانه آهن (جایگزینی آنلاین برای بازاری به شدت سنتی و فیزیکی) و نمونه‌های مشابه احتمالا فهمیده‌اید که در ایران ما هم بالاخره زمانی رسیده است که کسب‌وکارهای آنلاین «مورد توجه» قرار گرفته و به سوددهی خوبی رسیده‌اند. این سوددهی را از روی همین بیلبوردها می‌گویم که تامین هزینه‌شان معمولا از توان کسب‌وکارهای کوچک کاملا خارج است.

البته این‌ها تنها تغییر و تحولات و رخدادهای موجود در حوزه کسب‌وکارهای آنلاین ایران نیست و من معتقدم که مدون و مستند نشدن دورانی که در آن به سر می‌بریم در آینده‌ای نه چندان دور حسرتی بزرگ به دنبال خواهد داشت. به همین دلیل هم احساس می‌کنم جای محققان و تحلیل‌گرانی چون استیون لوی (مسلط به تاریخ، مسلط به فناوری و دارای توان تحقیق و مذاکره و جست‌وجوی بالا) در وضعیت کنونی ما خالی است.

تولد یک رسانه

به هر حال هدف از نوشتن این مطلب توضیح بسیار مختصر اتفاقی است که در یکی از گوشه‌های این دنیای آنلاین شاهدش بوده‌ام و البته از بخت و اقبال خوش حداقل کمی هم در آن دخیل بوده‌ام. آن‌چه می‌خواهم بگویم این است که:

«یک‌پزشک از دید من از فرم یک وبلاگ شخصی خارج شده و تبدیل به رسانه‌ای قدرتمند شده است.»

شاید بگویید پیش از این هم بسیاری از وبلاگ‌ها به کمک تبلیغات و راه‌کارهای دیگر به درآمدزایی رسیده بودند. بسیاری از وبلاگ‌های دیگر هم توانسته بودند خیل عظیمی از مخاطبین را به خود جذب کنند و مورد یک پزشک مورد متفاوتی نیست. اما نظر من خلاف این است. واقعیت این است که من پیش‌نویس این پست را در اواسط بهمن تهیه کرده بودم و برای ادعایم هم دلایلی داشتم. اما چیزی که باعث شد آن را همین امروز جمع‌وجور کنم و آن را دلیلی واضح برای حرف‌هایم بدانم، منتشر شدن این رپورتاژ در یک‌پزشک بود.

من تا این تاریخ به یاد ندارم که بانک‌ها در جایی به جز رسانه‌های عمومی مانند تلویزیون و رادیو و روزنامه‌ها تبلیغات کنند. این که چنین رپورتاژی در سایت یک‌پزشک منتشر می‌شود به وضوح یک معنا بیشتر ندارد و آن پذیرفته شدنش به عنوان یک رسانه عمومی است. اما با مد روزهای جدید باید بپرسیم: «وقتی از رسانه حرف می‌زنیم، دقیقا از چه حرف می‌زنیم؟»

رسانه چیست؟

شاید تعریف رسانه و بررسی تفاوت‌هایش با سایر ابزارهای انتقال اندیشه و محتوا کاری باشد که متخصصین حوزه ارتباطات بهترین گزینه انجام آن باشند. من گرچه نمی‌توانم تعریف دقیقی از این مفهوم ارایه کنم اما از دیدگاه خودم به صورت ساده می‌خواهم به تفاوت‌های رسانه در تقابل با چیزی که من هنوز وبلاگ می‌نامم، اشاره کنم.

عام‌شدن در برابر شخصی بودن

وبلاگ‌ها بیشتر از هر چیزی با حس و حال نویسنده‌شان، با احساساتش و با وقت و حوصله‌اش مرتبط هستند. اما رسانه دغدغه عام‌تری دارد و باید براساس حس و حال و دل مخاطبانش واکنش نشان دهد و محتوا تهیه کند. باید طیف گسترده‌تری از موضوعات را برای سلیقه‌های مختلف پوشش دهد و محتوایش را در همه رده‌های ساده‌فهم تا تخصصی و سطح بالا توزیع کند.

گرچه دکتر مجیدی هنوز با تلاشی در خور ستایش سعی می‌کند در پست‌هایی تحلیلی دغدغه‌های شخصی و دیدگاه‌هایی متفاوت و غیرخبری را بگنجاند، اما در یک جمع‌بندی کلی، حجم این مطالب نسبت به حجم محتوای خبری که در یک‌پزشک منتشر می‌شود بسیار اندک است.

جالب این‌که این عام شدن خود در یک چرخه بسته هم علت و هم معلول ویژگی بعدی رسانه‌هاست.

مخاطب بیشتر و البته عام‌تر

رسانه نسبت به یک وبلاگ طیف وسیع‌تری از مخاطبین را به خود جذب می‌کند. این طیف وسیع‌تر با سلایق و واکنش‌های‌شان در قبال رسانه خط مشی آن را شکل می‌دهند و ساده بگویم مطالبش را به سمت و سوی مورد نظرشان سوق می‌دهند و عام‌تر شدن مطالب دوباره مخاطب بیشتری را جذب می‌کند و الی آخر . . .

اهمیت یافتن یا مطرح شدن ملاحظات مالی

این مورد شاید به نوعی اساسی‌ترین و مشخص‌ترین حد و مرزی است که می‌توان میان یک وبلاگ و یک رسانه ترسیم کرد. رسانه معمولا باید سودآوری داشته باشد و برای سودآور بودن باید خرج هم بکند. رسانه باید ظاهری تمیز و اتوکشیده داشته باشد پس مثلا باید برای قالبش هزینه کند. رسانه باید مطالب متنوع تهیه کند پس باید برای نویسندگانش هزینه کند. و البته مسلم است که در کنار این‌ها راه‌های کسب درآمدش هم بیشتر و سودآورتر می‌شود. وبلاگ‌ها هم ممکن است به بخشی از این سودآوری دست یابند (البته درباره وضعیت ایران حرف می‌زنم و امکانات کسب درآمد در این کشور) اما هیچ‌گاه گردش مالی مانند یک رسانه نخواهند داشت.

البته چیزی که باید در حاشیه از آن حرف بزنم این است که متاسفانه بسیاری از مخاطبین به سادگی این موضوع را درک نمی‌کنند. تجربه چنین موضوعی را قبل‌تر در مجله شبکه داشته‌ام و مخاطبینی که گله می‌کردند که نصف حجم مجله تبلیغ است. و البته متوجه نبودند که تبدیل شدن به رسانه و فعالیت به عنوان رسانه هزینه سنگینی دارد که تبلیغات بزرگ‌ترین منبع (و در شرایط فرهنگی و اقتصادی ما گاه تنها منبع) تامین این هزینه است. در فعالیت‌های آنلاین هم برخی مخاطبین از رپورتاژها، از افزوده شدن یک بنر تبلیغاتی در انتهای فید یا چیزهایی مشابه گله می‌کنند و نمی‌دانند که رسانه بدون منابع درآمدش سقوط می‌کند.

کار گروهی

رسانه به واسطه حجم مطالبش و تنوع و سرعت انتشارش نباید و نمی‌تواند توسط یک نفر گردانده شود و الزاما به فعالیتی تیمی و گروهی احتیاج دارد. در مقابل وبلاگ‌ها معمولا شخص‌محور هستند و توسط فرد واحدی اداره می‌شوند.

افزایش تعداد نویسندگان یک‌پزشک در این مدت اخیر تاییدی بر این مدعاست.

و البته نوع وابستگی مخاطبین

نوع وابستگی مخاطبین با وبلاگ و با رسانه متفاوت است. در مورد وبلاگ‌ها رابطه مخاطبین دوستانه، شخصی، صمیمانه و قوی‌تر است. اما در مورد رسانه‌ها معمولا پیوند ضعیف‌تر است. شاید بهتر باشد بگویم در وبلاگ مخاطبین با نویسنده ارتباط برقرار می‌کنند در حالی که در رسانه ارتباط با محتوا برقرار می‌شود. مثلا من شخصا تمام پست‌‌های وبلاگ‌های مورد علاقه‌ام را می‌خوانم چرا که احساس من احساس گپ‌وگفت با یک دوست است. اما در مورد رسانه‌ها، عناوین را به سرعت اسکن می‌کنم و برخی را برای خواندن انتخاب می‌کنم و از خواندن برخی صرف‌نظر می‌کنم. رسانه‌ها برای من حکم شرکت در یک کنفرانس خبری یا سمینار را دارند که برخی قسمت‌هایش را می‌شود درز گرفت.

یک‌پزشک چگونه رسانه شد؟

تبدیل شدن به یک رسانه، مسیری طولانی است که پیمودنش به تلاش هدفمند و صحیح، استفاده از ابزارهای مناسب و استواری در مسیر نیاز دارد. آن‌چه در ادامه می‌گویم نه شرایط لازم و کافی، که تنها جنبه‌هایی است که در مدت همکاری با یک‌پزشک و دکتر مجیدی به چشم دیده‌ام و فکر می‌کنم در روند تبدیل شدنش به یک رسانه تاثیرگذار بوده‌اند.

تداوم در نوشتن

اصلی‌ترین و اساسی‌ترین خصوصیتی که یک وبلاگ برای موفق شدن (و نه حتی تبدیل شدن به رسانه) باید داشته باشد، تداوم انتشار است. وبلاگ‌ها و حتی سایت‌های بسیاری را دیده‌ایم که مطالبی ارزشمند را منتشر می‌کنند. اما بعد از انتشار دو، ده یا حتی صد مطلب ناگهان «سکته» می‌کنند. برای مدتی در کما فرو می‌روند، دوباره به هوش آمده و کمی دست و پا می‌زنند و دوباره سکته می‌کنند. اما حداقل در طول این چند سالی که من تماسی دایمی با یک‌پزشک داشته‌ام، هیچ‌گاه و در هیچ شرایطی روند تهیه و انتشار مطالبش با توقف روبرو نشده است.

حتی (با شرمندگی!) به یاد دارم که گاهی در اوایل همکاری با یک‌پزشک بنا به گرفتاری‌های شغلی دکتر مجیدی، بنا می‌شد که من مطالب یک روز را پوشش دهم، ولی به هر دلیلی موفق نمی‌شدم. اما باز هم نمی‌دانستم دکتر مجیدی کی و چگونه مطالبی (شاید کمی کوتاه‌تر و سریع‌تر) را آماده و منتشر می‌کرد تا خوانندگان در هیچ روزی بی‌نصیب نمانند.

داشتن و حفظ یک دیدگاه مشخص و متفاوت

فناوری و نوشتن از آن کم‌وبیش سهل‌ترین موضوعی است که می‌توان برای تاسیس و داشتن یک وبلاگ انتخاب کرد. خوراک خبری‌اش آماده و حاضر است و به علت نبود اتفاقی خاص در مملکت خودمان، نیازی هم به درگیری و تهیه گزارش و غیره نیست. هرچه هست آن‌طرف دنیا اتفاق می‌افتد و خبرهایش و عکس‌هایش هم آماده می‌شود و کمی سواد انگلیسی می‌خواهد که هر روز بتوانی چندین و چند مطلب برای وبلاگت آماده کنی. و البته به دلیل همین سادگی و هجوم همه عاشقان وبلاگ‌نویسی به این حوزه، احساس می‌کنم که کم‌کم نوشتن درباره فناوری در حال لوث شدن است!

اما در همین شرایط هم دکتر مجیدی از معدود کسانی بود که در کنار انتقال اخبار فناوری‌های تازه آن‌ها را تحلیل می‌کرد، کاربردهای‌شان را بسط می‌داد، به نسخه وطنی‌شان فکر می‌کرد و یا در زمانی که همه مدح و ثنای فلان محصول جدید را می‌گفتند، از آن انتقاد می‌کرد. این داشتن دیدگاه متفاوت و حفظ کردن نگاه نقادانه، از دید من یکی از مهم‌ترین نکاتی بود که باعث شد وبلاگ یک‌پزشک نسبت به همه همتاهای دیگرش متمایز و متفاوت بماند.

امتحان کردن راه‌های تازه (بدون ترس از شکست)

یکی دیگر از خصوصیات ارزشمند یک‌پزشک از دید من این بود که در زمانی که هنوز وبلاگ بود، بی هیچ ترسی راه‌های تازه را می‌آزمود و ایده‌های جدید را امتحان می‌کرد. از میان این آزمایش و خطاها می‌توانم به ایده 1pezeshk.com/med و تلاش برای انتشار مطالب پزشکی، ایده نقد و بررسی هفتگی یا ماهانه مجلات، معرفی کتاب و نمونه‌های دیگر اشاره کنم. حتی اگر تمام یا بیشتر آن‌ها را شکست‌خورده بدانیم، اما همین کار راه و مسیر آینده را هموارتر کرده و زمینه‌هایی که باید از آن‌ها پرهیز می‌شد را مشخص می‌کرد.

البته شخصا فکر می‌کنم که از نترسی و شجاعت قبلی هنوز آن‌قدر مانده است که کمی دیگر که رسانه یک‌پزشک هم روی غلطک بیفتد باز هم شاهد این ماجراجویی‌ها باشیم.

و البته فاکتوری به نام شانس!

این مورد آخر را شاید خودم هم دوست نداشتم اضافه کنم، اما حقیقتی است که باید پذیرفت. بسیاری از موفقیت‌ها و شهرت‌ها گرچه مدیون تلاش و کوشش افراد بوده است، اما بدون در نظر گرفتن فاکتور شانس (همه آن موارد اتفاقی که درست در زمان مناسب رخ داده‌اند) غالب آن‌ها به مقصد نمی‌رسیدند. شاید بهترین شاهدی که بتوانم برای این مورد بیاورم مطلبی است که اتفاقا در خود یک‌پزشک منتشر شده است!

یک‌پزشک به‌واسطه تلاش‌ها و زحمت‌های دکتر مجیدی به این موقعیت دست یافته است، اما در واقع به‌واسطه همان تلاش‌ها و زحمات توانست در زمان مناسب و در محل مناسب باشد تا از نتایج تمایز و کیفیتش بهره ببرد. فرصتی که ممکن است برای بسیاری دیگر به رغم کیفیت و تمایزشان فراهم نشود.

حرف آخر

گرچه من در این مطلب تنها از حوزه نشر و رسانه‌های آنلاین صحبت کردم و تنها یک نمونه را (که با آن درگیر بوده‌ام) کمی تشریح کرده‌ام اما موضوع در کل این است که:

کسب‌وکارهای آنلاین به طور عام در ایران در حال رونق گرفتن هستند. نویسندگی و نشر در حوزه آنلاین هم به عنوان بخشی از این کل در حال پیشرفت و تبدیل شدن به یک فرصت شغلی است که البته نیازمند تلاش‌ها و زحمات خاص خود است. این بازه زمانی هم نیازمند تاریخ‌نگارانی است که رویدادهایش را رصد و تجزیه تحلیل کرده و جریان‌ها و آموزه‌هایش را برای ما و آیندگان مدون کنند و البته فرصتی مناسب است برای من و شمایی که می‌خواهیم و احتمالا می‌توانیم فعالیت‌های آنلاین‌مان را به یک شغل یا حداقل منبع درآمدی جانبی تبدیل کنیم.

و البته امیدوارکننده‌تر از همه این‌که اکنون الگوها و نمونه‌های وطنی هم کم نیستند!

هرم مازلو؛ پی‌نوشتی بر روز وبلاگستان فارسی

می‌دانم که برای نوشتن در مورد روز وبلاگستان فارسی احتمالا کمی دیر شده است. اکنون هم تقریبا همه فعالان و بزرگان وب فارسی مطالب‌شان را نوشته‌اند (که خوانده‌ام) و فیلم‌شان را هم ساخته‌اند (که تماشا کرده‌ام). بماند که کیفیت فیلم ساخته شده می‌توانست بسیار بهتر باشد، اما نمی‌توانم شادی فراوانم از سابقه دوستی با دو نفر از مصاحبه‌شوندگان و همکاری با یکی از وبلاگ‌های مشهور را انکار کنم. مانند دو سال پیش‌تر که یادداشتی را در این زمینه برای مجله شبکه نوشتم امسال هم قصد داشتم در این باره بنویسم. اما به دلیل برخی گرفتاری‌ها فرصت این کار در آن زمان فراهم نشد. به هر حال . . .

من شخصا اعتقاد دارم که فضای وبلاگستان فارسی (البته اگر به قول جادی به چنین چیزی اعتقاد داشته باشیم)‌ دیگر آن شور و حال اولیه را ندارد. البته وضعیت آن را هم آن‌قدر بد نمی‌دانم که کلمه رکود را به کار ببرم. اما نمی‌دانم چرا احساس می‌کنم همه آن دلایلی که در مصاحبه‌ها و نوشته‌ها برای کم رونق شدن وبلاگستان فارسی گفته شده (از فیلترینگ و سرویس‌های کم کیفیت و کمبود وقت و . . .)‌ به نوعی دلایل حاشیه‌ای هستند. مشکل اصلی به نظر من موضوعی بسیار بنیادی‌تر و اساسی‌تر است. البته چیزی که در ادامه قصد گفتنش را دارم لزوما تنها دلیل نیست یا بی‌رغبتی همه را نمی‌توان به آن نسبت داد.

هرم مازلو

به احتمال زیاد همه خوانندگان این مطلب با هرم مازلو آشنا هستند. هرمی که نیازهای انسانی را به به پنج سطح اساسی تقسیم می‌کند:

نیازهای زیستی: مانند خواب و خوراک و سرپناه و . . .
نیازهای امنیتی: جسمی، کاری، فکری و . . .
نیازهای اجتماعی: برقراری دوستی، جایگاه اجتماعی، ازدواج و . . .
نیاز به احترام: عزت نفس، اعتماد به نفس، احترام متقابل و . . .
خودشکوفایی: خلاقیت، حل مساله، معنویت و . . .

بعید می‌دانم هیچ یک از شما بتوانید فعالیتی مانند وبلاگ‌نویسی را در جایی قبل از سطح ۵ یا نهایتا ۴ قرار دهید. حالا این هرم را به جامعه‌ای ببرید که حداقل در چند وقت اخیر به دلیل مشکلات غالبا اقتصادی افرادش تا سطح دوم (یا حتی اول؟) این هرم سقوط کرده‌اند. نتیجه کاملا قابل توجیه و پیش‌بینی خواهد بود. در چنین جامعه‌ای بعید است که فردی پیدا شود که با وجود دغدغه نان و شغل، بتواند به وبلاگنویسی و تولید محتوا فکر کند.

شاید یکی از دلایلی که باعث شده دیگر دوستان به تاثیر وضعیت اقتصادی بر پدیده وبلاگ‌نویسی اشاره نکنند، این باشد که ربط دادن هر چیزی به مسایل مالی، به نوعی حالت «متمایز» و «معنوی» و «ارزش فرامادی» آن را از بین ببرد. در این شرایط از دید من تنها دو گروه هستند که می‌توانند به صورت منظم و مرتب به وبلاگ‌نویسی و تولید محتوا مشغول باشند. گروه نخست کسانی هستند که مشکلات مالی ندارند یا حداقل فشار مشکلات اقتصادی بر آن‌ها زیاد نیست. گروه دوم هم کسانی هستند که از این راه درآمد کسب می‌کنند یا به نوعی نوشتن و تولید محتوا شغل‌شان محسوب می‌شود.

در هر صورت دلیل هر چه باشد، مانند همه دوستان آرزو دارم که دوباره آن رونق و شور سابق به دنیای آنلاین ما بازگردد و البته بیش از همه وبلاگ‌های گروهی و تخصصی (آن هم غالبا در حوزه آی‌تی) به شدت دلتنگ وبلاگ‌های شخصی شده‌ام. جایی که بیش از آشنایی با محصولات و اتفاقات روز می‌توانستیم با آدم‌های جدید و دیدگاه‌ها و برداشت‌های‌شان آشنا شویم.